در این نوشته می خوانید:
خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان، که در اصطلاح پزشکی به عنوان “زروستومیا” (xerostomia) شناخته می‌شود، شرایطی ناشی از کاهش حجم بزاق دهان است. زروستومیا می‌تواند حرف زدن، غذا خوردن و هضم غذا را با مشکل مواجه سازد و منجر به سوء تغذیه شود. خشکی دهان شدید و اختلال در عملکرد غدد بزاقی می‌تواند اضطراب و نگرانی شدید، اختلالات دائمی دهان و گلو در پی داشته باشد و به کیفیت زندگی فرد آسیب بزند.
فواید بزاق دهان
بزاق یکی از بخش‌های ضروری دهان سالم است که اغلب بی اهمیت فرض می‌شود. خصوصیت نرم و لغزنده کنندگی بزاق، در دهان حس راحتی بوجود می‌آورد و بافت‌های دهان را در برابر زخم، جراحت و دیگر حرکات سایشی همراه با خوردن غذا و صحبت کردن حفظ می‌کند. بزاق اسیدهای درون دهان را خنثی می‌کند و دندان‌ها را در برابر پوسیدگی و خطرات باکتریایی، ویروسی و قارچی محافظت می‌کند. بزاق به هضم غذا کمک می‌کند و به ساخت مجدد مواد معدنی دندان‌ها کمک می‌کند. از سوی دیگر، بزاق سهمی ضروری در توانایی فرد در چشیدن دارد، زیرا به عنوان حلال برای محرک مزه عمل می‌کند. زمانی که حجم بزاق کافی نیست، تمام این عملکردها با مشکل مواجه می‌شوند.
علل خشکی دهان
علل زیادی برای خشکی دهان وجود دارد.
در بیشتر مواقع خشکی دهان از عوارض جانبی داروهاست که تولید بزاق را کاهش می‌دهند. این قبیل داروها عبارتند از داروهای فشار خون بالا، آنتی هیستامین‌ها، داروهای ضد افسردگی (مانند ولبوترین، لکساپرو و زلفت)، داروهای مدر، ضدالتهاب‌های غیر استروئیدی، استروئیدها (مانند پردنیزون و پردنیزولون)، آمفتامین‌ها (مانند آدرال) و بسیاری داروهای دیگر. گاهی اوقات خشکی دهان از بین می‌رود، اما معمولا تا زمانی که دارو استفاده می‌شود خشکی دهان نیز ادامه دارد.
دیگر علل خشکی دهان شامل درمان‌هایی از قبیل دی‌هیدراته کردن بدن و پرتو درمانی هستند که برای درمان تومورهای سرطانی سر و گردن استفاده می‌شوند. بیماری‌های غدد بزاقی، برداشتن غدد بزاقی، دیابت، کشیدن سیگار، استفاده از تنباکوهای جویدنی، عدم تعادل هورمون‌ها، سینوزیت، تنفس از راه دهان، آپنه‌ی خواب، فیبروز کیستیک (اختلال ژنتیکی که موجب غلیظ شدن ترشحات بدن می‌شود)، اوریون (آماس غدد بناگوش)، هیپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید)، اختلالات در سیستم ایمنی بدن مانند سندروم اسجوگرن (Sjögren) (اختلالی که در آن سیستم ایمنی بدن به غدد رطوبت ساز بدن حمله می‌کنند)، آرتریت روماتویید، ایدز (HIV)، لوپوس اریتماتوز سیستمیک (یکی از بیماری‌های خود ایمنی بدن که قسمت‌های متعدد بدن را درگیر می‌سازد)، اختلالات در غذا خوردن از قبیل بولیمیا (پر خوری عصبی)، آنورکسیا (بی اشتهایی عصبی) از دیگر عواملی هستند که خطر بروز خشکی دهان را افزایش می‌دهند. با مسدود شدن یکی از مجراهای اصلی بزاقی تحت تاثیر عواملی از قبیل سنگ بزاقی یا عفونت، تولید و ترشح بزاق کاهش می‌یابد. دیگر عوامل پر خطر کاهش بزاق دهان عبارتند از استرس، اضطراب و افسردگی. بیماری‌هایی همچون آلزایمر و پارکینسون، اغلب منجر به کاهش آب بدن می‌شوند، که پیوسته فرد را در معرض خطر خشکی دهان قرار می‌دهند. در صورتی که عملکرد غدد بزاقی به صورت طبیعی باشد، این بیماری‌ها در کنار سکته‌ی مغزی می‌توانند خشکی دهان را در پی داشته باشند زیرا منجر به از بین رفتن توان فرد در ادراک احساسات دهان می‌شوند.
صدمه به اعصاب، یا آسیب به سر و گردن می‌تواند اعصابی که وظیفه‌ی حس کردن احساسات دهان را به عهده دارند را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به خشکی دهان شود.
در نتیجه‌ی ضربه‌ی روحی یا اضطراب ممکن است تنگی نفس ایجاد شود، که می‌تواند منجر به خشکی دهان شود. اما تنگی نفس می‌تواند نشانه‌ی مشکلات حاد تنفسی یا مشکلات گردش خون (از قبیل حمله‌ی قلبی) باشد.
خشکی دهان اغلب در دوران بارداری یا شیردهی در نتیجه‌ی کاهش آب بدن و تغییرات هورمونی بوجود می‌آید و اغلب با تهوع همراه است.
علائم و نشانه‌های خشکی دهان
افرادی که از خشک شدن دهان رنج می‌برند ممکن است یکی یا تمام علائم زیر را داشته باشند:
- حس خشکی دهان
- تشنگی مفرط
- دشواری در گفتار، جویدن و بلع
- افزایش نیاز به نوشیدن مایعات برای تسهیل عمل بلع
- از بین رفتن یا تغییر حس چشایی
- لب‌های خشک و ترک خورده
- گرفتگی صدا
- خشکی چشم‌ها
- کم‌رنگ شدن لثه‌ها
- سردرد و سرگیجه
- بوی بد دهان
- سرفه مداوم
- خشکی مجرای بینی
- خشکی اطراف دهان
- تهوع
- زخم یا جراحت دهان
- دشواری در استفاده از دنچرها (دندان‌های مصنوعی)
- سفیدی زبان که نشانگر عفونت‌های قارچی مانند برفک (کاندیدیازیس- candidiasis) است
- حس سوختن، درد، یا سوزش در دهان، زبان، یا گلو
- لثه‌های قرمز رنگ که خونریزی دارند، ورم و التهاب لثه‌ها، بیماری پریودنتیت
- پوسیدگی دندان‌ها- بویژه در اطراف خط لثه یا در سطوح ریشه‌‌ی دندان
درمان‌های خانگی و دیگر گزینه‌های درمانی خشکی دهان
اکثر افرادی که در پی درمان خشکی دهان هستند، به احتمال زیاد به دنبال چیزی هستند تا حس بد خشکی دهان را تقلیل دهد. اکثر این داروها از جمله داروهایی هستند که در داروخانه‌ها بدون نسخه‌ی پزشک در اختیار بیمار قرار می‌گیرند. درمان‌های خشکی دهان به چهار دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:
داروهای حفظ بزاق دهان
اگر حجم بزاق دهان اندک باشد بیمار باید سعی کند بافت‌های دهان را در حد امکان مرطوب نگه دارد و از چیزهایی که موجب خشکی دهان می‌شوند بپرهیزد، از راه بینی نفس بکشد، از مصرف کافئین، الکل و دخانیات پرهیز نماید، در منزل و بویژه در اتاق خواب از دستگاه بخور استفاده نماید و از مصرف آنتی‌هیستامین‌ها و دکونژستان‌های بدون نسخه‌ی پزشک خودداری نماید زیرا موجب خشکی دهان می‌شوند.
داروهای جایگزین بزاق دهان
درمان‌های خانگی وجود دارند که می‌توان از آنها برای جایگزین نمودن رطوبتی استفاده نمود که بزاق دهان فراهم می‌آورد. از جمله این درمان‌ها عبارتند از: نوشیدن مکرر آب در طول روز، بویژه حین صرف غذا، مکیدن تکه‌های یخ، استفاده از دهانشویه‌ی مناسبی که مضر نباشد و فاقد الکل باشد، استفاده از بزاق‌های مصنوعی و روغن‌های خوراکی حاوی گلیسیرین که در داروخانه‌ها بدون نیاز به نسخه پزشک در اختیار بیمار قرار می‌گیرند. این دسته از داروها زروستومیا (خشکی دهان) را درمان نمی‌کنند، اما اندکی آن را تخفیف می‌دهند. مرطوب کردن لب‌ها با بالم لب و وازلین نیز کمک‌کننده خواهد بود.
داروهای محرک ترشح بزاق
جویدن آدامس و مکیدن آبنبات و قرص‌های مکیدنی می‌تواند به تحریک ترشح غدد بزاقی کمک کند، اما به خاطر داشته باشید از آدامس‌ها و آبنبات‌های فاقد شکر استفاده نمایید تا از پوسیدگی دندان‌ها پیشگیری کنید. سایر درمان‌ها شامل داروهایی می‌شوند که جریان بزاق را افزایش می‌دهند مانند پیلوکارپین pilocarpine (سالاژن Salagen ) و سویملین cevimeline (اووکساک Evoxac). افراد مبتلا به آسم یا گلوکوم (آب سیاه چشم) نباید از این گونه داروهای تجویزی استفاده نمایند.
داروهای پیشگیری از پوسیدگی دندان و عفونت برفک دهان
پوسیدگی دندان، التهاب بافت لثه، بیماری پریودنتال و عفونت‌های قارچی از جمله مشکلاتی هستند که در پی خشکی دهان بوجود می‌آیند. محیط خشک دهان باعث می‌شود کنترل پلاک‌ها دشوار شود، بنابراین مراقبت و حفظ بهداشت دقیق دهان و دندان در پیشگیری از این بیماری‌ها ضروری است. فرد مبتلا بایستی رژیم غذایی کم شکر داشته باشد و از فراورده‌ها و دهانشویه‌های فلورایده استفاده نماید تا با عوارض خشکی دهان روی دندان‌ها و بافت‌های دهان مبارزه نماید.
بیمار بایستی به طور منظم به دندانپزشک مراجعه نماید تا از بروز مشکلات دهان و دندان پیشگیری نماید.