در این نوشته می خوانید:
شکر افزوده شاید یکی از ناسالم ترین مواد در رژیم های غذایی مدرن باشد. به همین دلیل، شیرین کننده های فاقد شکر مانند زایلیتول به شهرت زیادی دست یافته اند. زایلیتول ظاهر و مزه ای شبیه شکر دارد اما کالری کمتری دارد و سطح قند خون را بالا نمی برد. مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته اند مؤید فواید بسیار مهم آن، از جمله بهبود سلامت دندان ها هستند. در این مقاله به بررسی تأثیرات این ماده روی سلامت دهان خواهیم پرداخت.
زایلیتول چیست؟
زایلیتول در دسته الکل قندها sugar alcohol قرار می گیرد (هر چند “الکل” بخشی از نام آنها است، اما مانند الکلی نیست که موجب مستی فرد می شود. الکل قندها با افزودنی های الکل برای افراد هیچ خطری ندارند). از نظر شیمیایی، الکل قندها ویژگی های مولکول های قند و مولکول های الکل را با یکدیگر ترکیب می کنند. ساختار آنها اجازه می دهد گیرنده های چشایی مزه شیرینی روی سطح زبان را تحریک کنند. هر چند الکل قندها به لحاظ فنی نوعی کربوهیدرات محسوب می شوند، اما اکثر آنها موجب بالا رفتن سطح قند خون نمی شوند، در نتیجه نمی توان آنها را جزء کربوهیدرات های خالص تلقی کرد، به همین دلیل یکی از شناخته شده ترین شیرین کننده ها در محصولات حاوی کربوهیدرات اندک می باشند.
این ماده یکی از موادی است که به طور معمول در آدامس ها، آبنبات ها، و قرص های نعنای فاقد شکر، و البته غذاهای مخصوص افراد دیابتی و محصولات مراقبتی دهان (خمیر دندان ها و دهانشویه ها) یافت می شود. زایلیتولی که از فروشگاه ها خریداری می شود به شکل پودری سفید و کریستالی است. از آنجا که زایلیتول نوعی شیرین کننده تصفیه شده است، حاوی هیچ گونه ویتامین، مواد معدنی، یا پروتئینی نمی باشد. در این حالت، تنها کالری در خود دارد.
طعم شیرینی زایلیتول شبیه قند معمولی است اما حاوی ۴۰% کالری کمتر است:
- شکر خوراکی: هر گرم دارای ۴ کالری است.
- زایلیتول: هر گرم دارای ۴/۲ کالری است.
زایلیتول در مقادیر اندک در بسیاری از میوه ها و سبزیجات وجود دارد و به همین دلیل طبیعی تلقی می شود. انسان ها نیز حجم بسیار اندکی از آن را از طریق متابولیسم طبیعی بدن تولید می کنند. زایلیتول را می توان از درختانی مانند غان، یا فیبر گیاهی به نام زیلان xylan فراوری نمود.
زایلیتول و تأثیر آن روی سلامت دهان و دندان ها
برخی دندانپزشک ها استفاده از آدامس هایی را توصیه می کنند که با زایلیتول شیرین شده اند- و برای این توصیه خود دلایل خوبی دارند. مطالعات حاکی از این هستند که زایلیتول موجب بهبود سلامت دهان می شود و به پیشگیری از پوسیدگی دندان ها کمک می کند. یکی از اصلی ترین ریسک فاکتورهای (عوامل خطر زا) پوسیدگی دندان ها نوعی باکتری دهانی به نام استرپتوکوک موتانس Streptococcus mutans است. این باکتری بیشترین نقش را در تشکیل پلاک روی دندان ها دارد. هر چند وجود مقداری پلاک روی دندان ها کاملاً طبیعی است، اما وجود مقادیر زیاد پلاک موجب می شود سیستم ایمنی بدن باکتری های موجود در آن را مورد حمله قرار دهند. این اتفاق می تواند منجر به بیماری های التهابی لثه مانند ژینژیویت شود. این باکتری دهانی از گلوکز موجود در غذاها تغذیه می کند، اما نمی تواند از زایلیتول استفاده کند. بدین ترتیب، جایگزینی شکر با زایلیتول موجب کاهش تغذیه این باکتری های مضر خواهد شد.
هر چند این باکتری ها نمی توانند از زایلیتول به عنوان غذا استفاده کنند، اما هنوز هم از آن تغذیه می کنند. باکتری ها پس از جذب زایلیتول دیگر قادر به جذب گلوکز نمی باشند- به این معنا که راه تولید انرژی آنها مسدود شده است و در نهایت از بین می روند. به عبارت دیگر، وقتی آدامس های حاوی زایلیتول می جوید یا از آن به عنوان شیرین کننده استفاده می کنید، باکتری های مضر داخل دهان از گرسنگی می میرند. نتایج مطالعه ای که روی زایلیتول صورت گرفت حاکی از این بودند، آدامس هایی که با زایلیتول شیرین می شوند سطح باکتری های بد دهان را ۲۷% تا ۷۵% کاهش می دهند، در حالی که میزان باکتری های مفید بدون تغییر باقی می ماند.
مطالعاتی که روی حیوانات انجام شده اند نیز حاکی از این هستند که زایلیتول می تواند جذب کلسیم در سیستم گوارش را بالا ببرد و از بدن در برابر پوکی استخوان محافظت کند و استحکام دندان ها را بالا ببرد. نتایج مطالعاتی که روی انسان ها انجام شده اند نشان می دهند زایلیتول- خواه با جایگزینی شکر، یا با افزوده شدن به رژیم غذایی– می تواند حفره ها و پوسیدگی های دندان ها را ۳۰% تا ۸۵% کاهش دهد. از آنجا که التهاب، منشاء بسیاری بیماری های مزمن است، کاهش پلاک و التهاب لثه می تواند برای بقیه بدن نیز فوایدی داشته باشد.
زایلیتول موجب کاهش عفونت های قارچی و عفونت های گوش می شود.
دهان، بینی، و گوش ها با یکدیگر در ارتباط هستند. بنابراین، باکتری هایی که داخل دهان زندگی می کنند در نهایت می توانند موجب بروز عفونت های گوش نیز شوند- مشکلی شایع که بین کودکان مشاهده می شود. مشخص شده است که زایلیتول به همان طریق که موجب از بین رفتن باکتری های مولد پلاک دندان می شود، می تواند باکتری هایی که به گوش منتقل می شوند را نیز از بین ببرد.
مطالعه ای روی کودکانی انجام شد که عفونت های گوش مکرر داشتند. نتایج حاکی از آن بود که استفاده روزانه از آدامس هایی که با زایلیتول شیرین شده اند می تواند میزان عفونت آنها را ۴۰% کاهش دهد. علاوه بر این، زایلیتول با قارچ کاندیدا آلبیکانس- که منجر به بروز عفونت کاندیدا می شود- نیز مبارزه می کند. زایلیتول می تواند توانایی قارچ ها برای چسبیدن به سطوح داخل دهان را کاهش دهد، در نتیجه به پیشگیری از بروز عفونت کمک می کند.